Rozwój psychoseksualny człowieka

Współcześnie przyjmuje się, że rozwój jednostki to wypadkowa różnych sił zarówno biologicznych, psychologicznych jak i społecznych.

Autor: Barbara Antonowicz

Seksualność człowieka podlega z jednej strony prawom rozwojowym uniwersalnym dla wszystkich istot żywych a z drugiej strony rozwój jednostki jest jedyny i niepowtarzalny dla każdego człowieka. W tym samym okresie rozwojowym te same czynniki działają z różną siłą na jednostkę i mają różny wpływ na kształtowanie się jego osobowości.

0. OKRES PRENATALNY (0–9 miesięcy)

To czas formowania się i różnicowania płci. Powstają zręby seksualności jako wynik procesów biologicznych: chromosomalnych, hormonalnych, gonadonalnych i neuronalnych. Według Kernberga rozwój mózgu w kierunku żeńskim lub męskim następuje w trzecim trymestrze ciąży. Rozwój mózgu w kierunku płci kontynuowany jest przez pierwsze trzy miesiące po porodzie.

1. DZIECIŃSTWO (0-11 lat), okres pregenitalny 1-5/6 rok życia, okres preedypalny 1-3 rok życia

• Stadium oralne pierwsze miesiące do 1,5 roku
• Stadium analne od 1,5 roku lat do 3 lat
• Stadium falliczne od 3 do 6 lat – Kompleks Edypa
• Stadium utajenia od 5 do 11/12 lat, okres latencji 6-11/12 rok życia

2. DOJRZEWANIE od 11/12 roku do 18 roku życia, okres genitalny 13 – 15 rok życia

3. DOROSŁOŚĆ

• Wczesna dorosłość 18-40 rok życia
• Średnia dorosłość 40-60 rok życia
• Późna dorosłość powyżej 60 roku życia

1. DZIECIŃSTWO

• Stadium oralne – pierwsze miesiące do 1,5 roku

Przyjemność czerpie dziecko z ust, języka i przełyku w ssaniu, połykaniu i wypluwaniu.

Cała skóra odbiera silne bodźce podczas zabiegów pielęgnacyjnych. Tak matka przekazuje dziecku informację, jak postrzega płeć dziecka, jakie emocje żywi do niego. Ważne dla dziecka jest to, w jaki sposób matka na nie patrzy, dotyka, jak mówi do niego. Dzięki jej oczom połączonym z jej sercem, dziecko kształtuje swoją tożsamość. Zaczyna istnieć w oczach matki. Swoją akceptację i miłość matka przekazuje głównie drogą zmysłową.

Celem dziecka jest w tym czasie dążenie do zaspokojenia głodu. Ważne w procesie mentalizacji jest to, jak matka KARMI dziecko, mlekiem, słowem, dotykiem, dźwiękiem swojego głosu. To okres symbiozy z matką, z całkowitą zależnością dziecka od matki. To ona tworzy niepowtarzalny związek z dzieckiem i specyficzną matrycę dla późniejszych związków z ważnymi ludźmi w przyszłości.

W tym okresie kształtuje się struktura przywiązania. Wczesna frustracja prowadzi do ukształtowania się osobowości oralno-biernej. W późniejszej, gdy ma już ząbki oralno-sadystycznej. Zatrzymanie rozwoju w pierwszej fazie oralnej prowadzi w dorosłości do agresywności oralnej, zamiłowania do dyskusji, ssania warg i/lub języka, gryzienie warg od środka, ogryzanie gumek w ołówkach lub gryzienie długopisów, bezwiednego dotykania ust, palenia. Odczuwana ogromna przyjemność w całowaniu, nadmiernym jedzeniu i piciu.

Konflikt: zależność - niezależność

• Stadium analne od 1,5 roku do 3 lat

Bodźce przyjemności pochodzą z okolicy odbytu. To okres treningu czystości i bardzo często wstrzymywania potrzeb fizjologicznych wymuszanych przez rodziców, a co jest z tym związane przyjemności seksualnej. Ważne wydalanie, wstrzymywanie kału - kontrola fizjologii i świata.

W pierwszych trzech latach życia kształtują się podstawy tożsamości płciowej i orientacji seksualnej. W wieku 3 lat dziecko potrafi nazwać swoją płeć. Ma także świadomość podziału ludzi na kobiety i mężczyzn. Zna też podstawowe różnice decydujące o płci. Wykazuje zainteresowanie swoimi narządami płciowymi poprzez oglądanie, dotykanie, stymulowanie. Fiksacja analna może prowadzić w dorosłości do tendencji destrukcyjnych, skłonności do okrucieństwa, sado-masochizmu, uporu, skąpstwa, problemów z wypróżnianiem się.

Konflikt: aktywność-bierność i powiązany z nim sado-masochizm.

• Stadium falliczne od 3 roku do 6 roku życia – okres edypalny

Rozwój seksualny odbywa się pod wpływem systemu rodzinnego. Najważniejszymi osobami stają się oboje rodzice. Do tej pory najważniejsza była matka. Teraz w okresie kompleksu Edypa i Elektry (nieświadome pragnienie seksualne w stosunku do rodzica przeciwnej płci) ważny staje się rodzic przeciwnej płci: dla chłopców jest to nadal matka, a dla dziewczynek ojciec.

To decydujący okres w życiu człowieka. Szczególnie dla chłopców jest to bardzo dynamiczny okres w życiu. Zauważają, że mają COŚ, czego nie mają dziewczynki: penisa. Są z niego dumni. Gdy widzą nagą kobietę ogarnia ich lęk, gdyż są przekonani, że jest to mężczyzna, któremu obcięto penisa. Winę za to przypisują ojcu. Tak rodzi się w nich lęk kastracyjny, bo boją się, że też mogą utracić penisa.

Dziecko interesuje się dziećmi i innymi dorosłymi, ich zachowaniami także seksualnymi. Dziecko rozwija ciekawość poznawczą, wchodzi w interakcje z innymi dziećmi i dorosłymi naruszając ich prawa, granice i wartości. Uczy się przyjmować normy zakazujące zachowań seksualnych z dorosłymi, w miejscu publicznym. Wykazuje bogatą ekspresję seksualną obejmującą zachowania autoerotyczne. Na pierwszym miejscu zainteresowania są narządy płciowe. Pierwsze próby masturbacyjne, froteryczne i ekshibcjonistyczne. Czerpie z nich przyjemność i rozładowuje napięcie. Bardzo ważna jest w tym czasie reakcja rodziców na zachowania tego rodzaju, gdyż kształtuje stosunek do seksu w przyszłości.

Pozytywne zakończenie tego okresu u chłopców prowadzi do zaniku pożądania skierowanego do matki i skierowanie się ku ojcu, który odzyskuje autonomię i wartości, z którymi może się identyfikować. Pozytywne zakończenie tego okresu u dziewczynek prowadzi do zaniku pożądania skierowanego do ojca i zwrócenie się ku matce. Pozytywne jego rozwiązanie skutkuje prawidłową identyfikacją płciową.

W tym stadium kształtuje się Superego oraz sumienie. Kończąc stadium edypalne dziecko ma ukształtowane podstawy tożsamości płciowe i przyswojone proste normy regulujące zachowania seksualne. Fiksacja na tym stadium prowadzi do ukształtowania się osobowości falliczno-narcystycznej, neurotyczności, postawy narcystycznej, egocentryzmu, rywalizacji, ekshibicjonizmu, potrzeby odnoszenia ciągłych sukcesów, dominacji i agresywności.

• Okres utajenia-latencji od 5 do 11/12 roku życia

Tu następuje stablilizacja popędów płciowych. Na pierwszy plan wysuwa się funkcjonowanie w grupie, zdobywanie wiedzy, rozwój fizyczny. Rola rodziców maleje na rzecz świata zewnętrznego. To ważny czas przygotowujący dziecko do podjęcia obowiązku szkolnego.

2. DOJRZEWANIE od 11/12 roku do 18 roku życia, okres genitalny 13-15 rok życia

To okres intensywnych zmian biologicznych (zmiana sylwetki, przyrost tkanki tłuszczowej, pojawienie się miesiączki u dziewcząt, wzwód i wytrysk i chłopców). To ponowny czas uaktywnienia się popędu seksualnego, który teraz odgrywa najważniejszą rolę. Czynnikiem kształtującym seksualność jest w tym czasie grupa rówieśnicza, której cele i wartości często wchodzą w konflikt z wpływami rodziców na nastolatka.

Źródłem przyjemności stają się genitalia. Gwałtownie rosnące stężenie testosteronu u chłopców powoduje podwyższony poziom agresji i odczuwanie intensywnego pobudzenia seksualnego. Za tą reakcją fizjologiczną nie nadąża rozwój emocjonalny. To wewnętrzny konflikt między chęcią rozładowania napięcia seksualnego w kontakcie z dziewczyną a potrzebą wejścia z nią w związek. Etap ten chłopiec powinien zakończyć integracją tych dwóch aspektów.

Podobny konflikt ale o przeciwnym kierunku doświadczają dziewczynki. Zmiany hormonalne nie są w ich przypadku tak gwałtowne jak u chłopców. Rozwój emocjonalny wyprzedza zdolność do przeżywania podniecenia i pobudzenia seksualnego. Ich rozwój zmierza w kierunku rozwoju pożądania i podniecenia oraz zrównoważenia go z emocjami.

Prawidłowy rozwój niesie ze sobą umiejętność kochania i pożądania seksualnego. Brak dojrzałości pod tym względem jest oznaką fiksacji na którymś wcześniejszym stadium - najczęściej fallicznej.

Na tym etapie odtwarza się kompleks Edypa, ale na innym poziomie. Typowa rywalizacja z rodzicem tej samej płci i „uwodzenie” rodzica płci przeciwnej etapu edypalnego prowadzi do zwrócenia się ku rówieśnikom. Konflikt z rodzicami jest konieczny w przejściu tego okresu, by ukształtować zachowania seksualne. Rodzice są, co prawda, modelami kobiecości i męskości, ale nie partnerami seksualnymi.

Seksualność dziecka kształtuje grupa: najpierw tej samej płci (homoseksualna) a później mieszana (heteroseksualna). Istotnym zadaniem rozwojowym jest porzucenie grupy homoseksualnej i poszukiwanie partnera w grupie heteroseksualnej. Na początku tego okresu pojawiają się aktywność pozagenitalna: masturbacja, podglądanie, dotykanie, petting. Pod koniec zaś aktywność ta zmienia się w aktywność genitalną. Pod koniec tego stadium młody dorosły gotowy jest nawiązać stałą relację seksualną i emocjonalną, ma ugruntowaną tożsamość płciową i jest gotowy do zadań prokreacji. Wygasa autoerotyzm i narcyzm. Następuje rozwój pragnień hetoroseksualnych i altruizmu.

3. DOROSŁOŚĆ:

• Wczesna dorosłość -18-40 rok życia
• Średnia dorosłość - 40-60 rok życia
• Późna dorosłość - powyżej 60 roku życia

Jest to niejednolity okres w rozwoju seksualnym człowieka. To najdłuższy etap w życiu człowieka.

Pod względem biologicznym to czas intensywnych zmian i kryzysów na progu lat 18-22, 40-45, 60-65.

Wczesna dorosłość przebiega pod wpływem partnera seksualnego i grupy rówieśniczej. Budowanie więzi z partnerem natrafia na opór grupy. To jedno z najważniejszych wyzwań, by znaleźć równowagę w byciu w parze i byciu w grupie.

Rozwój seksualny u kobiet i mężczyzn nie przebiega tak samo. Dojrzałość seksualna kobiet przypada na czwartą dekadę życia a mężczyzn na trzecią. Wiąże się to z przychodzeniem na świat dzieci i koncentracji kobiety na ciąży i później zaangażowaniu w wychowanie dzieci. Tworzenie systemu rodzinnego niesie za sobą przejmowanie roli partnerów i rodziców, weryfikacji systemu wartości swoich rodziców, tworzenia swoich, będących podstawą wychowania w nowej rodzinie.

W okresie 40-60 lat następuje rozdzielenie prokreakcji i seksualności. Kobiety i mężczyźni wchodzą adekwatnie w andropauzę i menopauzę. To czas zmian hormonalnych i ich wpływu na aktywność seksualną i zdrowotną. Następuje zredefiniowanie wartości i przekonań, dotyczących obrazu własnej osoby, partnera, celów życiowych. Następuje ponowny wzrost zainteresowania grupą, jeśli związek rozpadł się lub funkcjonuje nadal, ale nie spełnia potrzeb emocjonalnych i seksualnych. Wielu dorosłych decyduje się rozpocząć nowy związek. W związku z tym, że spada chęć kontaktów genitalnych rośnie potrzeba aktywności pozagenitalnej (oralne, manualne).

Ostatni okres jest pod wpływem czynników biologicznych tj. starzenia się organizmu. Stąd aktywność dotyczy przede wszystkim troski o zdrowie przy spadku aktywności seksualnej. Poza ograniczeniami biologicznymi wpływ na spadek seksualności mają czynniki psychologiczne i społeczne. W tym wieku ludzie wykazują trudność w nawiązywaniu nowych znajomości i lęk przed śmiercią.

Podsumowując warto zapamiętać, że w ciągu rozwoju seksualnego człowieka dążność do kontaktu seksualnego nigdy nie wygasa – zmieniają się tylko jego formy i poziom podniecenia i pożądania. Towarzyszy mu nieodłącznie potrzeba bliskości i miłości a więc ludzka potrzeba tworzenia więzi, dających poczucie akceptacji, bezpieczeństwa i sensu życia.

Bibliografia:

• Seksualność w cyklu życia, Maria Beisert, Wydawnictwo Naukowe PWN
• Podstawy seksuologii, Zbigniew Lew-Starowicz, Violetta Skrzypulec, PZWL
• Miłość, seks i serce, Alexander Lowen, Wydawnictwo Pusty Obłok
• Język ciała, Alexander Lowen, Ośrodek Bioenergetycznej Pracy z Ciałem, Pomocy i Edukacji Psychologicznej Joanna Olchowik
• Bioenergetik im Spannungsfeld der Geschlechter- Liebe, Erotik, Sexuaität in der Körperpsychotherapie, Thomas P.Ehrensprenger, SGBAT Körper und Seele Band 6